فلسفه و دلائل وجوب روزه از امام رضا(ع( امام رضا(علیهالسلام) در فلسفه و دلائل وجوب روزه مى فرماید: «انما امروا بالصوم لکى یعرفوا المالجوع و العطش، فیستدلوا على فقر الآخرة، و لیکون الصائم خاشعا ذلیلا مستکیناماجورا و محتسبا عارفا، صابرا على ما اصابه من الجوع و العطش، فیستوجب الثواب مع مافیه من الامساک عن الشهوات و یکون ذلک واعظا لهم فى العاجل و رائضا لهم على اداء ماکلفهم و دلیلا لهم فى الآجل و لیعرفوا شدة مبلغ ذلک على اهل الفقر و المسکنة فىالدنیا فیؤدوا الیهم ما افترض الله لهم فى اموالهم»
وقتى از حضرتدرباره فلسفه روزه مى پرسند، مى فرماید: همانا (مردم) مامور به روزه شدند تابشناسند درد و ناگواریهاى گرسنگى و تشنگى را، و آنگاه استدلال کنند بر سختیهاىگرسنگى و تشنگى و فقر آخرت، (که پیامبر صلى الله علیه و آله در خطبه شعبانیهمى فرمود: و اذکروا بجوعکم و عطشکم جوع یوم القیمة و عطشة، یاد آورید از گرسنگى وتشنگى روزه داریتان گرسنگیها و تشنگیهاى روز قیامت را، که این یادآورى انسان را بهفکر تدارک قیامت مى اندازد که تا سعى کند، جد و جهد بیشترى در کسب رضاى خداوند وکمک به مخلوق ضعیفش بنماید و آنان را از امکانات مادى و غیر مادى خویش بهرهمندسازد(.
(آنگاه امام علیه السلام خصوصیات صائم را این چنین توصیفمى فرماید) و هر آینه روزهدار باید (به پیشگاه خداوند) بندهاى خاشع و ذلیل وداراى استکانت و وقار باشد، (و خود و عمل خویش را) ماجور و مثاب دانسته، (و بداندکه اعمال و زحماتش) به حساب مى آید، (و نادیده گرفته نمى شود) و در همه حال به آنچهکه انجام مى دهد از عبادات عارف باشد، و بر آنچه که از گرسنگى و تشنگى به او مى رسدصبر کند، و در آن هنگام با امساک از شهوات (و پیروى نکردن از نفس اماره بسوء) مستوجب ثواب فراوانى مى شود، (و خداوند اجر و ثواب عبادت روزهداریش را به اومرحمتخواهد فرمود) و این اوصاف حمیده (که براى صائم ذکر شد) واعظ خوبى براىروزهداران در دنیا خواهد شد، (که اثرات وضعى این اوصاف کاملا در چهره و اعمال ورفتار آنان مشهود خواهد گشت) و رائض و راغب استبر روزهداران بر اداء آنچه که مکلفبه آنند و اهنماى خوبى براى آنان است در عالم عقبى، و آنان باید بشناسند شدت واهمیت مشکلات فقرا و بیچارگان را که تا رحمت آورند بر فقراء و مساکین در دنیا، سپساداء نمایند حقوق آنان را که خداوند در اموالشان مقرر فرموده است. (یعنى اینطورنباشد که خود خوب بخورند و بپوشند و دیگران گرسنه باشند.
شاعر عرب «حاتم بن عبد الله طائى» مى گوید: و حسبک داء ان تبیتببطنة و حولک اکبادتحن الى القد!
یعنى: این درد براى تو بس است که شب با شکم پر بخوابىو در گردت جگرها باشد که قدح پوستى را آرزو کنند (و براى آنان فراهم نشود چه جاىآنکه طعام داشته باشند.
بحثى دیگر در فلسفه روزهاز امام رضا(ع( امام رضا (علیه السلام) در یک پرسش دیگر از فلسفهروزه چنین مى فرماید: «علة الصوم لعرفان مس الجوع و العطش لیکون العبد ذلیلامستکینا ماجورا محتسبا صابرا فیکون ذلک دلیلا على شدائد الآخرة، علت روزه از براىفهمیدن الم و درد گرسنگى و تشنگى است، تا بنده ذلیل و متضرع و ماجور و صابر باشد وبفهمد شدائد آخرت را، مع ما فیه من الانکسار له عن الشهوات و اعظاله فى العاجلدلیلا على الآجل لیعلم مبلغ ذلک من اهل الفقر و المسکنة فى الدنیا و الآخرة» علاوهبر این که در روزه انکسار شهوات و موعظه هست از براى امر آخرت تا بداند حال اهل فقرو فاقه را در دنیا و عقبى. بلى این است قسمتى از فلسفه روزه از بیان حضرت رضا علیهآلاف التحیة و الثناء.
بلى روزه از افضل طاعات است، زیرا که روزهمشتمل بر انکسار شهوات بهیمیه است که شریعت آسمانى و احکام الهى نیامده مگر براىتعدیل شهوات و توقیف و مهار آنها که در حد اعتدال انجام گرفته، و براى تزکیه وطهارت نفس و تصفیه آن از اخلاقیات رذیله، زیرا مقصود از صوم مجرد امساک از اکل وشرب و مباشرت با نسوان نیست، بلکه غرض نهائى آن کف نفس و نگهدارى آن ازشهوترانىهاى حیوانى است، چنان که رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود: الصوم جنةفاذا صام احدکم فلا یرفث و لا یجهل و ان امرء جادله او شاتمه فلیقل انى صائم: کهروزه سپرى است از براى شخص، زیرا یکى از شما اگر روزه گرفتسخن زشت نگوید، و کارهاىبیهوده نکند، و اگر کسى با وى مجادله کند یا او را شماتت نماید، او بگوید من روزههستم، مراد از این حدیثشریف نبوى (صلى الله علیه و آله) این است: که روزه وقایهاىاست که نگه مى دارد آدمى را از انحرافات و لغزشها، که به واسطه آن از دشمنانى بزرگچون شیطان نفس، دشمن درونى، خلاصى مى جوید، پس نفس را کنترل مى نماید از شهواتنابجا، و شیطان را از خود دور مى نماید.
مجراىنفوذ شیطان را با روزه ضیق نمائید بر این مبنا رسول الله (صلى اللهعلیه و آله) فرمود: «ان الشیطان لیجرى من ابن آدم مجرى الدم فضیقوا مجاریهبالجوع»، که شیطان جریان مى یابد و نفوذ مى کند در فرزندان آدم، مانند جریان خوندر بدن پس مجارى شیطان را در وجود خود به واسطه گرسنگى یعنى روزه تنگ نمائید، والحق، که روزه بدون اثر چه فایده و ثمرى دارد؟ آرى فائده و اثرى ندارد که آدمى غذاىناهار خویش را به افطار تاخیر اندازد، و از امساک و اجتناب از یک سرى مبطلات روزه،انواع تهمتها و دروغها و غیبتها و شهوترانىها و هتک حرمتخلق الله و حفظ نکردنناموس خویش از نامحرمان و سوء تربیت فرزندان و سرعت غضب به حادثه کوچکى و ایجاد ضربو شتم و صدها گناه دیگر مرتکب شود و بگوید من روزه هستم خیر؟ این نوع روزه اثرى وفایدهاى ندارد، باید روزه قدرت ساختن و اصلاح نفس داشته باشد و روزه این قدرت رادارد، لکن این مائیم ارزش و اهمت او را تشخیص ندادیم، و از این نوع روزههاى بى اثرثمرى جز گرسنگى و تحمل تشنگى عاید ما نمى شود، و چه فایدهاى است از براى روزهدارکه فریضهاى اداء کند و کبیرهاى مرتکب گردد، و با خیانتبر بندگان خدا در مال وعرض ایشان تجاوز نماید.
روزه رابطه مستقیم بااخلاص دارد خلاصه کنم و این بخش را «فلسفه روزه و حکمت مشروعیت» بهسخن مولاى متقیان (علیه السلام) مزین نمایم که امام علیه السلام در آنجا که فلسفهپارهاى از احکام را تشریح مى فرماید: «و الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق»
خداوند، روزه را براى آزمایش اخلاص مردم مقرر و فرض فرموده است، وکسى که به پیشگاه حضرت حق اخلاص ورزد، تمامى اوصافى که در فلسفه روزه بیان شدهاستشامل حالش مى شود، و روزه کاملا با اخلاص روزهدار، در رابطه است.